زمان جاری : سه شنبه 12 تیر 1403 - 3:19 بعد از ظهر
تعداد بازدید 301
|
| نویسنده |
پیام |
jaki
ارسال‌ها : 143
عضویت: 6 /3 /1393
سن: 23
تشکرها : 253
تشکر شده : 254
|
زندگی نامه کامل حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها Fatimah bint Muhammad انجمن ستوده
به نام خدا
حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها Fatimah bint Muhammad انجمن ستوده
فاطِمه(س) مشهور به فاطِمهٔ زَهرا (۵ بعثت -۱۱ق)، دختر پیامبر اسلام(ص) از خدیجه کبری(س) و همچنین همسر امام علی(ع) است. او یکی از پنج تن آل عبا (اصحاب کساء) بوده که شیعیانِ دوازده امامی آنها را جزء چهارده معصوم می‌دانند. امام دوم و سوم شیعیان و زینب(س) از فرزندان او هستند. زهرا، بَتول، سیدة نساء العالمین از جمله القاب حضرت فاطمه(س) و اُمّ اَبیها کنیه مشهور او است. فاطمه، تنها زن همراه پیامبر(ص) در روز مباهله با مسیحیان نجران بوده است.
ایشان در ماجرای سقیفه ضمن مخالفت با اقدام شورای سقیفه، خلافت ابوبکر را غاصبانه خواند و با او بیعت نکرد. او در جریان غصب فدک و دفاع از خلافت امیرالمومنین(ع) خطبه‌ای خواند که به خطبه فدکیه معروف است. فاطمه(س) اندکی پس از رحلت پیامبر(ص) و در جریان هجوم مأموران ابوبکر به خانهاش، آسیب دید، در بستر بیماری افتاد و پس از مدت کوتاهی در ۳ جمادی‌الثانی سال ۱۱ هجری قمری در مدینه به شهادت رسید. پیکر دختر پیامبر(ص) به سفارش خودش شبانه و مخفیانه دفن شد و قبرش هیچ‌گاه مشخص نشد.
سوره کوثر، آیه تطهیر، آیه مودت و آیه اطعام و احادیثی چون حدیث بَضعه، در شأن و فضیلت فاطمه نازل و نقل شدهاند. در روایات آمده است که پیامبر(ص) فاطمه را برترین زن در دو عالم معرفی کرده و خشم و خشنودی او را خشم و خشنودی خداوند دانسته است. تسبیحات حضرت زهرا(س) ذکری است که پیامبر(ص) به فاطمه آموخت و مصحف فاطمه (س) کتابی است شامل سخنانی که فرشته الهی به فاطمه الهام کرده و امیرالمومنین(ع) آنها را نوشته است. این صحیفه بنابر روایات، در دست امامان بوده و هم‌اکنون در دست امام زمان(عج) است.
شیعیانْ فاطمه(س) را الگوی خود می‌دانند و در سالروز شهادت وی که به ایام فاطمیه مشهور است، عزاداری می‌کنند. در ایران سالروز ولادت فاطمه(س) (۲۰ جمادی‌الثانی)، روز زن و مادر نامگذاری شده و نام فاطمه و زهرا جزء بیشترین نام‌ها برای دختران است.
فاطمه
نقش معصوم • اصحاب کساء
نام فاطمه
کنیه ام ابیها • ام الائمه • ام الحسن • ام الحسین • ام المحسن
زادروز ۲۰ جمادی‌الثانی، سال ۵ بعثت
زادگاه مکه
شهادت ۳ جمادی‌الثانی، ۱۱ق.
مدفن ناشناخته
محل زندگی مکه • مدینه
لقب(ها) زهرا • صدیقه • طاهره • راضیه • مرضیه • مبارکه • بتول • سیده نساء العالمین • کوثر
پدر پیامبر اسلام(ص)
مادر خدیجه(س)
همسر امام علی(ع)
فرزندان حسن • حسین • محسن • زینب • ام کلثوم
طول عمر از ۱۸ تا ۲۸ سال
نام و نسب
فاطمه دختر پیامبر اسلام محمد بن عبدالله و خَدیجَه بنت خُوَیلد است. برای فاطمه(س) القاب متعددی یاد شده است که تعداد آنها در حدود ۳۰ لقب است. پژوهشگران بر این باورند هر کدام از این القاب بیانگر یک ویژگی یا خصوصیت رفتاری فاطمه بوده است.[نیازمند منبع] زهرا، صدّیقه، مُحَدَّثه، بَتول، سیدة نساء العالمین، منصوره، طاهره، مُطهّره، زَکیّه، مبارکه، راضیه، مرضیه از مشهورترین القاب فاطمه‌اند.[۱]
برای فاطمه(س) چند کُنیه گفته شده است: اُمّ‌اَبیها، اُم‌الائمه، ام‌الحسن، ام‌الحسین و ام‌المحسن.[۲]
زندگی‌نامه
فاطمه(س) چهارمین و به نقلی پنجمین فرزند پیامبر(ص) است و مادرش، نخستین همسر پیامبر. به اتفاق مورخان، فاطمه در مکه و در منزل خدیجه(س) در محلی به نام زُقاق العطارین و زُقاق الحجر در نزدیکی مسعی به دنیا آمد.[۱۶]
تولد و دوران کودکی
بر اساس دیدگاه رایج شیعیان، حضرت فاطمه در سال پنجم بعثت مشهور به سَنَه أحقافیه (سال نزول سوره احقاف)[۱۷] متولد شده است.[۱۸] در عین حال شیخ مفید و کفعمی سال دوم بعثت را زمان تولد فاطمه(س) دانسته‌اند.[۱۹] دیدگاه رایج اهل سنت ولادت فاطمه(س) را پنج سال پیش از بعثت دانسته است.[۲۰]
در منابع شیعه روز تولد فاطمه(س) ۲۰ جمادی‌الثانی ذکر شده است.[۲۱]
کمبود گزارش‌های مفصل تاریخی درباره کودکی و نوجوانی فاطمه(س)، آشنایی با زندگی وی را با مشکل مواجه کرده است.[۲۲] بر اساس گزارش‌های تاریخی، پس از آشکار شدن دعوت پیامبر، فاطمه در برخی موارد شاهد خشونت‌های مشرکان علیه پدرش بود. علاوه بر این، سه سال از دوران کودکی فاطمه، در شعب ابی طالب و تحت فشارهای اقتصادی و اجتماعی مشرکان علیه بنی‌هاشم و پیروان پیامبر اسلام گذشت.[۲۳] فاطمه همچنین در کودکی، مادر خود خدیجه و عمو و حامی مهم پدرش، ابوطالب را از دست داد.[۲۴] تصمیم قریش برای قتل پیامبر(ص)[۲۵] خروج شبانه پیامبر از مکه و هجرت به مدینه، و سرانجام هجرت فاطمه به مدینه همراه با علی(ع) و برخی از زنان، مهم‌ترین رخدادهای کودکی زهرا(س) بوده است.[۲۶]
گاه شمار زندگی حضرت فاطمه(س)
فاطمه الزهرا
۲۰ جمادی‌الثانی سال۵بعثت تولد
۱۰ رمضان سال ۱۰ بعثت وفات مادرش خدیجه[۳]
اواخر صفر ۲ق. عقد فاطمه با علی بن ابی طالب(ع)[۴]
۱ ذی‌الحجه ۲ق. ازدواج و رفتن به خانه امیرالمومنین(ع)[۵]
۱۵ رمضان ۳ق. تولد نخستین فرزند: امام حسن(ع)[۶]
۷ شوال ۳ق. حضور در محل غزوه احد برای درمان جراحت‌های پیامبر(ص) [۷]
۳ شعبان ۴ق. تولد امام حسین(ع)[۸]
۵ جمادی‌الاول ۵ق یا ۶ق. تولد زینب(س)[۹]
سال ۶ق. تولد ام‌کلثوم[۱۰]
سال ۷ق.؟ بخشیدن فدک به فاطمه(س) از سوی پیامبر(ص)[۱۱]
۲۴ ذی‌الحجه ۹ق. حضور در مباهله[۱۲]
۲۸ صفر یا ۱۲ ربیع‌الاول ۱۱ق. رحلت پیامبر(ص)[۱۳]
ربیع الاول ۱۱ق. مصادره فدک به دستور ابوبکر
ربیع الاول ۱۱ق. خواندن خطبه فدکیه در مسجد پیامبر
ربیع الاول ۱۱ق. ساختن بیت الاحزان در بقیع توسط امام علی(ع) برای عزاداری فاطمه در فراق پدر
ربیع الثانی ۱۱ق. هجوم به خانه فاطمه و آتش زدن در و سقط شدن محسن بن علی
۱۳ جمادی‌الاول[۱۴] یا ۳ جمادی‌الثانی ۱۱ق.[۱۵] شهادت
خواستگاری و ازدواج
نوشتار اصلی: ازدواج علی (ع) و فاطمه (س)
فاطمه(س) خواستگاران متعددی داشت؛ اما در نهایت با امام علی(ع) ازدواج کرد. به اعتقاد برخی پژوهشگران به دنبال هجرت پیامبر(ص) به مدینه و رهبری جامعه اسلامی، فاطمه(س) به سبب نسبت فرزندی با پیامبر(ص) در میان مسلمانان مورد احترام قرار گرفت و جایگاه والایی یافت.[۲۷] در کنار این مسئله ابراز محبت پیامبر به فاطمه(س)[۲۸] و ویژگی‌های فاطمه در مقایسه با زنان دوره خود[۲۹] موجب شد برخی از مسلمانان به دنبال ازدواج با دختر پیامبر(ص) باشند.[۳۰] شماری از بزرگان قریش که زودتر از دیگران اسلام آورده بودند یا از قدرت مالی مناسبی برخوردار بودند به خواستگاری فاطمه(س) رفتند.[۳۱] ابوبکر، عمر[۳۲] و عبدالرحمن بن عوف[۳۳] نیز بر این امر اقدام کردند. همه خواستگاران جواب رد از پیامبر شنیدند.[۳۴] پیامبر در پاسخ به درخواست آنان می‌فرمود: «ازدواج فاطمه امری آسمانی است و نیازمند حکم الهی است.»[۳۵] در برخی موارد نیز نارضایتی فاطمه(س) از ازدواج با خواستگاران را مطرح می‌کرد.[۳۶] علی(ع) به سبب ارتباط خانوادگی با پیامبر و ویژگی‌های اخلاقی و دینی فاطمه، علاقه زیادی برای ازدواج با فاطمه داشت[۳۷] اما به گفته مورخان به خود اجازه نمی‌داد از دختر پیامبر خواستگاری کند.[۳۸] سعد بن معاذ این مسئله را به پیامبر منتقل کرد و پیامبر با خواستگاری علی(ع) موافقت کرد[۳۹] و درخواست امام علی(ع) و ویژگی‌های رفتاری و فضیلت او را برای فاطمه(س) بیان کرد که با رضایت فاطمه همراه شد.[۴۰] پیامبر نیز به امر الهی فاطمه(س) را به ازدواج با علی(ع) درآورد.[۴۱] علی(ع) مانند دیگر مهاجران، در ماه‌های نخستینِ پس از هجرت، وضعیت اقتصادی سختی داشت.[۴۲] از این رو به توصیه پیامبر، قیمت زره خود را (با فروش یا رهن)، مهر فاطمه کرد.[۴۳] مراسم عقد علی(ع) و فاطمه(س) در حضور مسلمانان در مسجد برگزار شد.[۴۴] درباره تاریخ مراسم عقد اختلاف وجود دارد. در بیشتر منابع، سال دوم هجری ذکر شده است.[۴۵] مراسم عروسی پس از جنگ بدر در شوال یا ذی‌الحجه سال دوم هجری برگزار شد.[۴۶]
زندگی مشترک با علی(ع)
در گزارش‌های تاریخی و روایی آمده است فاطمه(س) به علی(ع) به گونه‌های متفاوت و حتی در حضور پیامبر محبت می‌کرد و او را بهترین همسر می‌خواند.[۴۷] احترام به علی نیز یکی از خصوصیات فاطمه معرفی شده است. نقل شده است فاطمه در خانه، علی(ع) را با کلمات محبت‌آمیز[۴۸] و در میان مردم با کنیه اباالحسن خطاب می‌کرد.[۴۹] در گزارش‌هایی آمده است که فاطمه(س) در خانه با عطر و وسایل زینتی خود را می‌آراست که در مواردی گردنبند و دستبند زینتی خود را انفاق کرد.[۵۰]
دوره نخست زندگی فاطمه(س) و علی(ع) با شرایط دشوار اقتصادی همراه بود[۵۱] تا آنجا که در برخی زمان‌ها غذایی برای سیر کردن حسنین(ع) نمی‌یافتند؛[۵۲] اما فاطمه(س) به وضع موجود اعتراض نمی‌کرد و گاه برای کمک به همسر خود در تأمین معاش، پشم‌ریسی می‌کرد.[۵۳]
فاطمه(س) تمایل داشت کارهای درون منزل را خود انجام دهد و امور خارج از منزل را به علی(ع) واگذارد.[۵۴] او در دوره‌ای که پیامبر خادمی به نام فضه را به خانهاش فرستاد، تمام امور خانه را بر عهده فضه نگذاشت، بلکه نیمی از کارهای خانه را خود انجام می‌داد و نیمی دیگر را به فضه می‌سپرد.[۵۵] بر اساس برخی از گزارش‌ها به توصیه فاطمه(س) یک روز فضه در خانه کار می‌کرد و روز دیگر فاطمه(س) خود خانه‌داری می‌کرد.[۵۶]
فرزندان
منابع شیعه و اهل سنت هم‌رأی‌اند که حسن[۵۷] ، حسین[۵۸] ، زینب[۵۹] و ام‌کلثوم[۶۰] چهار فرزند فاطمه و علی هستند.[۶۱] در منابع شیعه و برخی از منابع اهل سنت از فرزند پسر دیگری نام برده شده که بر اثر آسیبی که در جریان حوادثِ پس از پیامبر بر فاطمه وارد شد سقط گردید. نام او مُحسِن یا مُحَسَّن ذکر شده است.[۶۲]
وقایع پایان زندگی
در چند ماه پایانی زندگی فاطمه(س) حوادث ناگواری برای او اتفاق افتاد؛ چنانکه گفته شده در این دوره هیچ کس زهرا(س) را خندان ندید.[۶۳] درگذشت پیامبر(ص)،[۶۴] ماجرای سقیفه، غصب خلافت، مصادره فدک توسط ابوبکر و خواندن خطبه فدکیه در حضور صحابه[۶۵] مهم‌ترین وقایع پایانی زندگی اوست. فاطمه در کنار علی(ع) یکی از مخالفان اصلی شورای سقیفه و خلافت ابوبکر بود؛[۶۶] به همین دلیل مورد تهدید دستگاه خلافت قرار گرفتند که نمونه آن تهدید به آتش زدن خانه فاطمه است.[۶۷] بیعت نکردن علی(ع) و مخالفان ابوبکر و تحصن آنان در خانه فاطمه موجب شد یاران خلیفه به خانه او حمله کنند و در این هجوم فاطمه به سبب ممانعت از بردن علی برای بیعتِ اجباری با ابوبکر[۶۸] آسیب دید و فرزندش سقط شد.[۶۹] فاطمه(س) پس از این واقعه در بستر بیماری افتاد و پس از مدت کوتاهی به شهادت رسید.[۷۰]
فاطمه به علی(ع) وصیت کرد مخالفانش نباید در نماز گزاردن بر پیکرش و مراسم تدفین او شرکت کنند و از علی(ع) خواست شبانه وی را دفن کند.[۷۱] بر اساس دیدگاه مشهور، فاطمه(س) در سوم جمادی الثانی سال یازدهم هجری در مدینه به شهادت رسید.[۷۲]
مشارکت‌ها و مواضع سیاسی
فاطمه(س) فعالیت‌های اجتماعی و موضع‌گیری‌های سیاسی متعددی داشته است. هجرت به مدینه، مداوای پیامبر(ص) در جریان جنگ احد،[۷۳] رساندن آذوقه برای پیامبر در جنگ خندق[۷۴] و همراهی‌اش در فتح مکه[۷۵] از جمله فعالیت‌های وی قبل از رحلت پیامبر است؛ اما بیشتر فعالیت‌های سیاسی فاطمه(س) مربوط به دوران کوتاه زندگی‌اش پس از رحلت پیامبر است. از مهم‌ترین موضع‌گیری‌های سیاسی وی این موارد است: مخالفت با واقعه سقیفه و انتخاب ابوبکر به عنوان خلیفه پس از پیامبر، رفتن به خانه سران مهاجر و انصار برای اقرار گرفتن از آنان در خصوص شایستگی و برتری امام علی(ع) برای خلافت، تلاش برای بازپس‌گیری مالکیت فدک، خواندن خطبه فدکیه در جمع مهاجرین و انصار و دفاع از علی(ع) در ماجرای هجوم به خانه. به باور برخی پژوهشگران، بسیاری از گفتارها و رفتارهای فاطمه پس از رحلت پیامبر(ص) به نوعی واکنش سیاسی و اعتراض به غصب خلافت از سوی ابوبکر و طرفداران دستگاه خلافت او بود.[۷۶]
مخالفت با تصمیم شورای سقیفه
نوشتار اصلی: واقعه سقیفه بنی‌ساعده
پس از تشکیل شورای سقیفه و بیعت عده‌ای با ابوبکر به عنوان خلیفه، فاطمه در کنار علی(ع) و شماری از صحابه نظیر طلحه و زبیر با این اقدام مخالفت کردند.[۷۷] چراکه در واقعه غدیر، پیامبر(ص) امام علی(ع) را جانشین خود معرفی کرده بود.[۷۸] بر اساس گزارش‌های تاریخی فاطمه به همراه علی به سراغ صحابه می‌رفتند و از آنان طلب یاری می‌کردند. صحابه در پاسخ به درخواست فاطمه می‌گفتند اگر پیش از آنکه با ابوبکر بیعت کنند این درخواست را می‌کرد از خلافت علی(ع) حمایت می‌کردند.[۷۹]
ماجرای فدک و خطبه فدکیه
نوشتار‌های اصلی: ماجرای فدک و خطبه فدکیه
پس از آنکه ابوبکر فدک را از فاطمه(س) گرفت و آن را به نفع خلافت خود مصادره کرد فاطمه(س) با این اقدام او مخالفت کرد.[۸۰] او برای بازپس‌گیری فدک با ابوبکر گفتگو کرد و پس از ارائه دلیل و شاهد،[۸۱] ابوبکر در نوشته‌ای فدک را از آنِ فاطمه دانست. به دنبال این واقعه عمر بن خطاب نوشته را گرفت و آن را پاره کرد. برخی منابع از ضربه عمر به فاطمه(س) و آسیب دیدن و سقط جنینش در این ماجرا خبر داده‌اند.[۸۲] فاطمه پس از بی‌نتیجه ماندن تلاشش برای بازپس‌گیری فدک، به مسجد پیامبر رفت و در حضور صحابه خطبه‌ای، که بعدها به خطبه فدکیه مشهور شد، خواند و در آن، اقدام ابوبکر در مصادره فدک و غصب خلافت را نکوهش کرد. فاطمه(س) در این خطبه نتیجه اقدامات ابوبکر و طرفداران او را آتش دوزخ دانست.[۸۳]
همراهی با تحصن‌کنندگان مخالف ابوبکر
نوشتار اصلی: واقعه تحصن در خانه فاطمه
پس از آنکه صحابه، ابوبکر را خلیفه خواندند و با او بیعت کردند و سخن پیامبر(ص) بر جانشینی امام علی(ع) را نادیده گرفتند، فاطمه(س) به همراه علی(ع)، بنی‌هاشم و تعدادی از صحابه با این بیعت مخالفت کردند. مخالفان خلافت ابوبکر در خانه فاطمه تحصن کردند.[۸۴] عباس بن عبدالمطلب، سلمان فارسی،ابوذر غفاری، عمار بن یاسر، مقداد بن اَسود، اُبیّ بن کَعب، و گروهی از بنی‌هاشم از جمله تحصن‌کنندگان بودند.[۸۵]
دفاع از علی(ع) در واقعه هجوم به خانه
نوشتار اصلی: واقعه هجوم به خانه فاطمه
به دنبال هجوم موافقان خلافت ابوبکر به خانه علی(ع)، فاطمه(س) در مقابل مهاجمان ایستاد و از بردن اجباری علی(ع) برای بیعت با ابوبکر ممانعت کرد.[۸۶] بر اساس گزارش ابن عبدربّه عالم سنی پس از مطلع شدن ابوبکر از تحصن مخالفانش در خانه فاطمه، دستور داد به آنجا حمله کنند و جمع مخالفان را بر هم بزنند و در صورت مقاومت، با آنان وارد جنگ شوند. عمر به همراه عده‌ای به سوی خانه فاطمه رفت و از تحصن‌کنندگان خواست از خانه بیرون بیایند؛ سپس تهدید کرد در صورت سرپیچی از دستورش، خانه را آتش می‌زند.[۸۷] عمر به همراه دیگر مهاجمان با خشونت وارد خانه شدند. در این میان، حضرت فاطمه مهاجمان را تهدید کرد که اگر از خانه بیرون نروند به خدا شکایت خواهد کرد.[۸۸] از این رو مهاجمان خانه را ترک کردند و به جز علی و بنی‌هاشم همه تحصن‌کنندگان را به مسجد بردند تا با ابوبکر بیعت کنند.[۸۹]
مهاجمان پس از آنکه از تحصن‌کنندگان به اجبار بیعت گرفتند برای آنکه از امام علی و بنی‌هاشم نیز بیعت بگیرند، دوباره به خانه فاطمه هجوم بردند و درِ خانه را آتش زدند. فاطمه که پشت در قرار داشت بر اثر آتش و فشار و ضربه عمر و همراهانش و قنفذ بر در خانه مجروح و جنینش (محسن) سقط شد.[۹۰] در برخی گزارش‌ها آمده است قنفذ فاطمه(س) را بین در و دیوار گذاشت[۹۱] و در را به فاطمه کوبید و پهلوی او را شکست.[۹۲] فاطمه پس از این ماجرا در بستر بیماری افتاد.[۹۳]
خشم فاطمه(س) از ابوبکر و عمر
برخوردهای شدید ابوبکر و عمر با فاطمه و علی بر سر ماجرای فدک و وقایع مرتبط با بیعت اجباری با خلیفه، خشم فاطمه از ابوبکر و عمر را تا پایان زندگی‌اش به دنبال داشت.[۹۴] بر اساس گزارش‌ها پس از هجوم عمر و دیگر مهاجمان به خانه فاطمه، ابوبکر و عمر تصمیم گرفتند برای عذرخواهی به خانه فاطمه بروند؛ اما فاطمه اجازه ورود به آنان نداد. آنان در نهایت با وساطت علی وارد خانه فاطمه شدند. فاطمه در دیدار با آن دو، روی خود را به دیوار کرد و سلام آنان را بی‌پاسخ گذاشت. فاطمه پس از یادآوری روایت پیامبر که خشنودی و خشم پیامبر را در گرو خشنودی و خشم فاطمه قرار داده بود، به ابوبکر و عمر اعلام کرد که باعث خشم او شدهاند.[۹۵] در برخی از گزارش‌ها آمده است فاطمه سوگند خورد پس از هر نمازی آنان را نفرین کند.[۹۶]
شهادت، تشییع، تدفین
نوشتار اصلی: شهادت حضرت زهرا
فاطمه پس از مدتی بیماری ناشی از صدمات جسمی که در حوادث پس از رحلت پیامبر متحمل شد، در سال ۱۱ هجری قمری درگذشت. درباره تاریخ شهادت چند دیدگاه وجود دارد. مشهورترین قول نزد شیعه سوم جمادی الثانی است.[۹۷] مستند این قول روایتی از امام صادق(ع) است.[۹۸] بر اساس دیدگاه‌های دیگر، هفتاد و پنج روز پس از رحلت پیامبر[۹۹] (۱۳ جمادی‌الاول)،[یادداشت ۱] هشتم ربیع الثانی[۱۰۰]، سیزدهم ربیع الثانی[۱۰۱] و سوم رمضان[۱۰۲] روز شهادت فاطمه (س) است.
فاطمه قبل از شهادت، وصیت کرده بود دوست ندارد افرادی که به او ستم کردند و اسباب خشم و غضب او را فراهم کردند، بر پیکرش نماز بخوانند و در تشییع او حاضر شوند؛ از این رو خواسته بود او را مخفیانه تشییع و دفن کنند و محل دفن او مخفی بماند.[۱۰۳] به گفته مورخان، علی(ع) به کمک اسماء بنت عُمیس، همسرش را غسل داد[۱۰۴] و خود بر پیکرش نماز خواند.[۱۰۵] به غیر از امام علی چند نفر دیگر نیز در نماز شرکت کردند که در مورد تعداد و نام افراد اختلاف وجود دارد. منابع تاریخی امام حسن، امام حسین، عباس بن عبدالمطلب، مقداد، سلمان، ابوذر، عمار، عقیل، زبیر، عبدالله بن مسعود و فضل بن عباس را افرادی دانسته‌اند که در این نماز شرکت داشتند.[۱۰۶] در عین حال نام سلمان، ابوذر، مقداد و عمار مورد اتفاق مورخان و سیره‌نویسان شیعی است.[۱۰۷]
به اعتقاد برخی پژوهشگران، وصیت فاطمه بر دفن پنهانی پیکرش، آخرین اقدام سیاسی او در مخالفت با دستگاه خلافت بود.[۱۰۸]
محل دفن
نوشتار اصلی: تشییع و تدفین حضرت زهرا
پیکر حضرت فاطمه شبانه با تابوتی که به درخواست خود ساخته شده بود حمل و به خاک سپرده شد.[۱۰۹] به سبب دفن پنهانی، محل دفن برای مردم مخفی ماند و هیچ‌گاه قبر آن حضرت مشخص نشد. در عین حال در منابع تاریخی و حدیثی چند نقطه به عنوان محل دفن فاطمه(س) ذکر شده است:
خانه فاطمه(س)،[۱۱۰]
بین قبر و منبر پیامبر(ص) در مسجد النبی،[۱۱۱]
قبرستان بقیع[۱۱۲] در خانه عقیل[۱۱۳] که بعدها با دفن عباس بن عبدالمطلب، محل دفن ائمه بقیع و دیگر بنی‌هاشم شد.[۱۱۴]
فضائل
در منابع روایی، تفسیری و تاریخیِ شیعه و اهل سنت فضائل متعددی برای حضرت زهرا(س) گزارش شده است. برخی از این فضیلت‌ها منشأ قرآنی دارند، مانند آیه تطهیر و آیه مباهله. در این گونه فضائل شأن نزول آیات درباره اهل‌بیت پیامبر است و فاطمه نیز یکی از اهل‌بیت است. شماری از فضیلت‌ها نیز در روایات نقل شدهاند نظیر حدیث بَضعه و محدثه بودن.
عصمت
نوشتار اصلی: عصمت اهل بیت
از نظر شیعه فاطمه(س) به سبب آنکه یکی از مصادیق آیه تطهیر است دارای مقام عصمت است.[۱۱۵] بر اساس این آیه خداوند پاکی اهل بیت(ع) از هرگونه زشتی و پلیدی را اراده کرده است[۱۱۶] و بنابر بسیاری از روایات شیعه و اهل سنت، فاطمه یکی از مصادیق اهل‌بیت است.[۱۱۷] نخستین گزارش‌های تاریخی درباره مطرح‌کردن عصمت فاطمه پس از رحلت پیامبر، به ماجرای مصادره فدک برمی‌گردد که در آن امام علی به معصوم بودن حضرت زهرا بر اساس آیه تطهیر استناد می‌کند، اقدام ابوبکر در گرفتن فدک از فاطمه را نادرست و درخواست زهرا برای بازپس‌گیری فدک را از روی حق می‌داند.[۱۱۸] علاوه بر شیعه، در منابع روایی و تاریخی اهل سنت نیز روایاتی گزارش شده که پیامبر(ص) با استشهاد به آیه تطهیر، اهل بیت خود یعنی فاطمه(س)، علی(ع)، حسن(ع) و حسین(ع) را از هرگونه گناه مبرا دانسته است.[۱۱۹]
عبادت
فاطمه زهرا(س) همانند پیامبر(ص) علاقه زیادی به عبادت داشت و بخش مهمی از اوقات خود را به نماز و مناجات می‌گذراند.[۱۲۰] بسیاری از مراجعان و نزدیکان به صورت متعدد فاطمه را در حال قرائت قرآن دیده بودند.[۱۲۱] در برخی منابع گزارش‌هایی درباره امداد غیبی هنگامی که فاطمه(س) به تلاوت قرآن می‌پرداخت وجود دارد؛ برای نمونه سلمان فارسی از اینکه زهرا(س) در کنار سنگ آسیاب در حال قرائت قرآن است و سنگ آسیاب به خودی خود می‌چرخد تعجب کرد و موضوع را با پیامبر در میان گذاشت. پیامبر در جواب فرمود: «...خداوند جبرئیل را فرستاده است تا آسیاب را برای او بگرداند».[۱۲۲] طولانی بودن نمازها، شب‌زنده‌داری، دعا برای دیگران از جمله همسایه‌ها،[۱۲۳] روزه‌داری، زیارت قبور شهدا از جمله ویژگی‌های رفتاری فاطمه(س) است که در سخنان اهل‌بیت، برخی صحابه و تابعین بر آن تأکید شده است.[۱۲۴] بر همین اساس در کتاب‌های دعا و مناجات برخی از نمازها، ادعیه و تسبیحات به فاطمه(س) منسوب می‌باشد.[۱۲۵]
جایگاه فاطمه نزد خدا و پیامبر
علمای شیعه و اهل سنت محبت و دوست داشتن فاطمه را سفارش خدا به مسلمانان دانسته‌اند. آنان بر اساس آیه ۲۳ سوره شوری مشهور به آیه مودت محبت و دوست داشتن فاطمه را لازم می‌دانند. در آیه مودت پاداش رسالت پیامبر(ص) دوستی و محبت با خویشاوندان معرفی شده است که مفسران از آن به اهل‌بیت(ع) تعبیر کرده‌اند. بر اساس روایات، خویشاوندان یا (به تعبیر مفسران) اهل‌بیت در این آیه فاطمه(س)، علی(ع) و حسنین(ع)است.[۱۲۶] علاوه بر آیه مودت، روایاتی از پیامبر نقل شده است که بر اساس آن خداوند به خشم فاطمه خشمگین و به خشنودی او خشنود می‌شود.[۱۲۷]نویسنده کتاب جنة العاصمه حدیثی را در کتاب خود آورده است که خلقت فاطمه را علت خلقت افلاک می‌داند. این حدیث که با نامحدیث لولاک خوانده می‌شود از پیامبر(ص) نقل شده است، و بر اساس آن خلقت افلاک در گرو خلقت پیامبر و خلقت پیامبر در گرو خلقت علی(ع) بوده است و خلقت پیامبر و علی در گرو خلقت فاطمه.[۱۲۸] برخی ضمن اشکال به سند این حدیث، محتوای آن را قابل توجیه می‌دانند.[۱۲۹]
پیامبر(ص) علاقه زیادی به فاطمه(س) داشت و به او بیشتر از دیگران محبت و احترام می‌کرد. در حدیثی مشهور به حدیث بضعه پیامبر(ص) فاطمه را پاره تن خود معرفی می‌کند و می‌گوید هر کس او را بیازارد، مرا آزرده است. این روایت را محدثان نخستین نظیر شیخ مفید از میان علمای شیعه و احمدبن حنبل از میان علمای اهل سنت، به گونه‌های مختلف گزارش کرده‌اند.[۱۳۰]
سرور زنان
در روایات متعددی که شیعیان و اهل سنت نقل کرده‌اند آمده است فاطمه برترینِ زنان بهشت، برترینِ زنان دو عالم و برترینِ زنان امت است.[۱۳۱]
تنها زن برگزیده در ماجرای مباهله
از میان زنان مسلمان تنها فاطمه(س) برای حضور در مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران انتخاب شد. این ماجرا در آیه مباهله ذکر شده است. بنابر منابع تفسیری، روایی و تاریخی، آیه مباهله در برتری و فضیلت اهل‌بیت پیامبر نازل شده است.[۱۳۲] فاطمه، امام علی، امام حسن و امام حسین همراهان پیامبر در این واقعه بودند.[۱۳۳]
استمرار نسل پیامبر از طریق فاطمه
تداوم نسل پیامبر از فاطمه و تعیین امامان شیعه از فرزندان فاطمه به عنوان یکی از فضائل او ذکر شده است.[۱۳۴] برخی از مفسران استمرار نسل پیامبر از فاطمه را مصداق کوثر یعنی خیر فراوان در سوره کوثر دانسته‌اند.[۱۳۵] که مقام امامت نیز بر عهده این نسل نهاده شد.
سخاوت
سخاوت فاطمه(س) به عنوان یکی از ویژگی‌های رفتاری او گزارش شده است. فاطمه(س) در زندگی مشترک خود با علی(ع) زمانی که در وضعیت مطلوب اقتصادی قرار داشت ساده زیست بود و همیشه انفاق می‌کرد.[۱۳۶] اهدای لباس نو در شب عروسی خود به فرد محتاج،[۱۳۷] بخشیدن گردنبند به فقیر[۱۳۸] و دادن همه غذای خود به مسکین، یتیم و اسیر از جمله این موارد است.[۱۳۹] بر اساس گزارش‌های روایی و تفسیری پس از آنکه فاطمه(س)، علی(ع) و حسنین(ع) سه روز پی‌در پی هنگام افطار همه غذای خود را به نیازمند دادند آیه ۵ تا ۹ سوره انسان مشهور به آیه اطعام در شأن آنان نازل شد.[۱۴۰]
مُحَدَّثه بودن
سخن گفتن فرشتگان با فاطمه یکی از ویژگی‌های او معرفی شده است. این ویژگی موجب شد او را مُحَدَّثه بنامند.[۱۴۱] گفتگوی فرشتگان با فاطمه در زمان پیامبر[۱۴۲] و پس از رحلت وی، برای تسلی دادن فاطمه(س) و خبردادن از آینده نسل پیامبر بوده است. رویدادهای آینده را که فرشته الهی به فاطمه می‌گفت، امام علی(ع) می‌نوشت که به مصحف فاطمه معروف شد.[۱۴۳]
سخنان و زندگی عبادی، سیاسی و اجتماعی فاطمه(س) به مثابه میراثی برجای مانده از او مورد توجه مسلمانان قرار گرفته است و در آثار مسلمانان از آنها یاد شده است. مصحف فاطمه، خطبه فدکیه، تسبیحات و نماز حضرت زهرا بخشی از میراث معنوی فاطمه است.
روایات، بخش مهمی از میراث فاطمه(س) هستند. این روایات از حیث محتوا متنوع و مشتمل بر موضوعات اعتقادی، فقهی، اخلاقی و اجتماعی‌اند. برخی از روایات وی در کتاب‌های حدیثی شیعه و اهل سنت ذکر شده است و شماری از روایات در کتاب‌هایی مستقل با عناوینی نظیر «مسنَد فاطمه» و «اخبار فاطمه» تدوین شدهاند. برخی از این مسندها در طول زمان مفقود شدهاند و تنها در کتاب‌های رجالی، تراجِم و کتاب‌شناسی‌ها از راویان و نویسندگان این کتاب‌ها سخن به میان آمده است.[۱۴۴]
مصحف فاطمه، شامل مطالبی است که فاطمه آنها را از فرشته الهی شنید و امام علی(ع) آن را نوشته است.[۱۴۵] به اعتقاد شیعیان مصحف فاطمه نزد امامان شیعه بوده و هر امامی در پایان عمر خود آن را به امام بعدی تحویل داده است[۱۴۶] و غیر از امامان هیج فردی به کتاب دسترسی نداشته است. این کتاب اکنون در دست امام زمان(عج) است.[۱۴۷]
خطبه فدکیه، یکی از سخنان مشهور فاطمه است که درباره ماجرای غصب خلافت و مصادره فدک بیان شده است. چندین شرح درباره خطبه فدکیه نوشته شده است که نام بیشتر آنها شرح خطبه زهرا(س) یا شرح خطبه لُمَّه (نام دیگر خطبه فدکیه) است.[۱۴۸]
تسبیحات فاطمه زهرا(س)، ذکری است که فاطمه از پیامبر(ص) آموخت[۱۴۹] و فاطمه از فراگیری آن خشنود شد.[۱۵۰] در منابع شیعه و اهل سنت درباره آموختن تسبیحات به فاطمه گزارش‌های متعددی ذکر شده و آمده است امام علی پس از شنیدن این ذکر، در هیچ شرایطی آن را ترک نکرد.[۱۵۱]
نماز حضرت زهرا، نمازهایی است که فاطمه آنها را از پیامبر(ص) یا جبرئیل فراگرفته بود. در برخی از متون روایی و کتاب‌های دعا به این نمازها اشاره شده است.[۱۵۲]
اشعار منسوب به فاطمه(س)، که در منابع تاریخی و روایی گزارش شده است. این اشعار از جهت تاریخی مربوط به دو دوره است: دوره پیش از رحلت پیامبر و دوره پس از رحلت ایشان. درباره اشعار فاطمه تک‌‌‌نگاری‌هایی نیز منتشر شده است.[۱۵۳]
فاطمه در فرهنگ و ادبیات شیعه
شیعیانْ فاطمه(س) را الگوی خود می‌دانند و سیره فاطمه(س) در فرهنگ شیعه و زندگی شیعیان جریان دارد. برخی از نمونه‌های آن عبارت‌اند از:
مهر السنه: در روایات و متون فقهی شیعه مهریه حضرت فاطمه(س) سنت و الگوی مهریه‌ها قرار گرفته است و در اصطلاح به آن مهرالسنة گفته می‌شود.[۱۵۴]
ایام فاطمیه: شیعیان در ایام شهادت فاطمه(س) مراسم عزاداری برپا می‌کنند. در ایران روز شهادت حضرت زهرا مطابق با سوم جمادی‌الثانی تعطیل رسمی است[۱۵۵] و مراجع تقلید به صورت پیاده‌روی در عزاداری شرکت می‌کنند.[۱۵۶]
بازسازی نمادین محله بنی‌هاشم: همزمان با ایام فاطمیه محله بنی‌هاشم، قبرستان بقیع و خانه فاطمه(س) به صورت نمادین با سبک قدیمی ساخته می‌شود و بسیاری از مردم از این اماکن بازدید می‌کنند.[۱۵۷]
برگزاری تئاتر و تعزیه: در سال‌های اخیر برگزاری تئاتر، تعزیه و نمایش‌های خیابانی با عناوینی نظیر «بانوی آب و آیینه»[۱۵۸] ، «بانوی غریب‌نشین»[۱۵۹] از جمله برنامه‌های خاص در ایام سوگواری شهادت فاطمه(س) است.
روز زن: در ایران سالروز ولادت فاطمه(س) (بیستم جمادی الثانی) روز زن نامگذاری شده است.[۱۶۰] مردم ایران با دادن هدیه به مادرانشان این روز را جشن می‌گیرند.[۱۶۱]
نامگذاری دختران: طبق آمار اعلام‌شده در تاریخ ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۲، در ایران نام فاطمه و زهرا جزو ده نام نخست برای دختران قرار گرفته است.[۱۶۲]
انتساب به فرزندان فاطمه(س): در میان فرقه‌های شیعه، زیدیه معتقدند امامت و رهبری برای کسی است که از فرزندان فاطمه باشد. از این رو زیدیان تنها از کسی به عنوان امام پیروی می‌کردند و حکومت او را بر حق می‌دانستند که از نسل فاطمه(س) باشد.[۱۶۳] علاوه بر زیدیه فاطمیان نیز که نام حکومتشان برگرفته از فاطمه(س) است نسب خود را به فرزندان فاطمه(س) می‌رساندند.[۱۶۴]
ادبیات و شعر فاطمی
برخی از شاعران و ادیبان فارسی‌زبان آثاری ادبی درباره فاطمه(س) تألیف و اشعاری درباره وی سروده‌اند. برخی معتقدند قدیمی‌ترین شعر فاطمی به قرن پنجم هجری برمی‌گردد.[۱۶۵] در دوره معاصر شعر فاطمی در میان شاعران رواج بیشتری داشته است، به طوری که کنگره‌هایی با عنوان شعر فاطمی با حضور شاعرانی که در این زمینه شعرهایی سروده‌اند برگزار می‌شود.[۱۶۶] افزایش اشعار فاطمی سروده‌شده موجب شده برخی از پژوهشگرانِ حوزه ادبیات، شعر فاطمی را یکی از سبک‌های شعر آیینی بدانند که در آن به مقام و سیره فاطمه پرداخته می‌شود.[۱۶۷] در میان آثار ادبی معاصر می‌توان به کتاب کشتی پهلو گرفته و فاطمه فاطمه است اشاره کرد.
کتابشناسی
نوشتار اصلی: فهرست کتاب‌ها درباره حضرت زهرا سلام‌الله علیها
نگارش درباره فاطمه(س) از سده‌های نخستین هجری مورد توجه مسلمانان به‌ویژه شیعیان قرار داشته است. در یک تقسیم‌بندی، آثاری را که راجع به فاطمه تألیف یا جمع‌آوری شده می‌توان به سه دسته مُسنَدنگاری، مَنقَبَت‌نگاری و زندگینامه‌نویسی تقسیم کرد.[۱۶۸]
از میان مسندهایی که شیعیان تدوین کرده‌اند می‌توان به عناوین ذیل اشاره کرد:
«مسند فاطمة الزهراء» اثر عزیزالله عطاردی،
«مسند فاطمه زهرا» اثر سید حسین شیخ الاسلامی،
«نهج الحیاة» (فرهنگ سخنان فاطمه) اثر محمد دشتی،
«مسند فاطمه» اثر مهدی جعفری[۱۶۹]
«دلائل الامامة» اثر طبری امامی (کهن‌ترین منبع موجود از مسندنگاری‌های شیعه درباره فاطمه)[۱۷۰]
و از میان مناقب‌نگاری‌ها می‌توان به چند کتاب زیر اشاره کرد:
«مناقب فاطمة الزهراء و ولدها» اثر طبری امامی،[۱۷۱]
«شرح احقاق الحق و ازهاق الباطل» اثر سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی،
«فضائل فاطمة الزهراء از نگاه دیگران» اثر ناصر مکارم شیرازی و
«فاطمه زهرا از نظر روایات اهل سنت» اثر محمد واصف[۱۷۲] .
از میان مسندهای اهل سنت درباره فاطمه(س) می‌توان به «السقیفه و فدک» اثر جوهری بصری، «من روی عن فاطمه من اولادها» اثر ابن‌عقده جارودی و «مسند فاطمه» اثر دارقطنی شافعی و از میان مناقب‌نگاری‌ها می‌توان به «الثغورالباسمة فی فضائل السیدة فاطمة» اثر جلال‌الدین سیوطی و «اتحاف السائل بما لفاطمة من المناقب و الفضائل» اثر محمد علی مناوی اشاره کرد.[۱۷۳]
جستارهای وابسته
مأساة الزهراء (کتاب)
فاطمیان
|
|
| شنبه 20 بهمن 1397 - 11:28 |
|
 تشکر شده: |
|
|
پاسخ ها
jaki
ارسال‌ها : 143
عضویت: 6 /3 /1393
سن: 23
تشکرها : 253
تشکر شده : 254
|
پاسخ : 1 RE زندگی نامه کامل حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها Fatimah bint Muhammad انجمن ستوده
پانویس
صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ص۷۴، ۱۸۷، ۶۸۸، ۶۹۱ و ۶۹۲؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۰؛ مسعودی، اسرارالفاطمیه، ۱۴۲۰ق، ص۴۰۹.
مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۱۶؛ ابنشهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.
ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج ۸ ، ص۱۴.
طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۴۱۰
مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۹۲.
کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۴۶۱.
شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا، ۱۳۶۳ش، ص۷۸.
مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۴، ص۲۰۱.
محلاتی، ریاحین الشریعه، دارالکتب الاسلامیه، ج۳، ص۳۳.
ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۰۰.
متقی هندی، کنز العُمال، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۷۶۷.
ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۹۳.
مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۹.
أمین عاملی، أعیان الشیعة، ج۱، ص ۳۱۹.
کلینی، ج۱، ص۲۴۱، ح۵؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.
بتنونی، الرحلة الحجازیة، المکتبة الثقافیة الدینیه، ص۱۲۸.
جمعی از محققین، فرهنگ‌نامه علوم قرآن، ۱۳۹۴ش، ج۱، ص۲۴۴۳.
کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۵۸؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۷۹۳؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۷۹؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، قم، شریف الرضی، ص۱۴۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.
مفید، مسارالشریعه فی مختصر تواریخ الشریعة، ۱۴۱۴ق، ص۵۴؛ کفعمی، المصباح، ۱۴۰۳ق، ص۵۱۲.
ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۱، ص۱۳۳. ج۸، ص۱۹؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۰۳؛ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۹۹.
مفید، مسارالشریعه فی مختصر تواریخ الشریعة، ۱۴۱۴ق، ص۵۴؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۷۹۳.
آیا زن مسلمان امروزی میتواند از حضرت زهرا(س) الگو بگیرد؟، پایگاه خبری تحلیلی مهرخانه، تاریخ انتشار: ۱۱-۰۲-۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۷-۱۲-۱۳۹۵ش.
ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۶۳.
یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۳۵.
احمدبن حنبل، مسند احمدبن حنبل، بیروت، ج۱، ص۳۶۸؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ج۱، ص۱۶۳.
محقق سبزواری، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه، ۱۳۵۹ش، ص۱۷۳-۱۷۴.
طباطبایی، سیدمحمدکاظم، «ازدواج فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۲۸.
طبری، ذخائر العقبی فی مناقب الذوی القربی، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۶۷؛ متقی هندی، کنزالعمال، ۱۴۰۱ق، ج۷، ص۱۲۹.
کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۱۶۵؛ مغربی، شرح الاخبار فی فضائل الائمة الأطهار، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۲۹. سهمی، تاریخ جرجان، ۱۴۰۷ق، ص۱۷۱.
طباطبایی، «ازدواج فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۲۸.
اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۶۳؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۴۳.
نسایی، السنن الکبری، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۴۳؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دارالمعرفة، ج۲، س۱۶۷ و ۱۶۸.
طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۲.
خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۴۳.
ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۹.
طوسی، محمدبن حسن، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۹.
صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ص۶۵۳؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۶۴.
مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۸.
مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۸.
طوسی، محمدبن حسن، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۰.
طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۱۵۶؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۶.
ابن‌اثیر جزری، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، انتشارات اسماعیلیان، ج۵، ص۵۱۷.
اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۵۸.
طبری امامی، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۸-۹۰؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۵-۳۳۸.
* ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۳۹۱؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۷۳؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۳۴۰.
طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۳؛ طبری، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، ۱۴۲۰ق، ص۴۱۰.
ابنشهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۱.
خوارزمی، مناقب، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۸-۲۷۱.
مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۱۹۲ و ۱۹۹؛ جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۶۴.
طوسی، امالی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۵۶-۵۷؛ صدوق، الأمالی، ۱۴۱۷ق، ص۵۵۲.
ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۲۵.
مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۷۲.
خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۸.
حمیری قمی، قرب الإسناد، ۱۴۱۳ق، ص۵۲.
طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۰-۱۴۲.
الانصاری الزنجانی، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء، ۱۴۲۸ق، ج۱۷، ص۴۲۹.
ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۱۶۳،۱۷۳.
ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۸۰.
ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۴۶۵.
ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۶۹، ص۱۷۶.
مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۵؛
شهرستانی، الملل و النحل، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۵۷؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۱۵، ص۵۷۸؛ مسعودی، اثبات الوصیة للإمام علی‌بن ابی‌طالب، ۱۴۱۷ق، ص۱۵۴ و ۱۵۵؛ هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱.
ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۳۸؛ کلینی، کافی، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۲۲۸.
کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱.
مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۲۸۹ و ۲۹۰؛ سیدمرتضی، الشافی فی‌الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۱۰۱؛ مجلسی، بحارالانوار، دارالرضا، ج۲۹، ص۱۲۴؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۵۳-۳۶۴.
جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۶۳؛ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغة، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۴۷.
ابن‌ابی‌شیبه کوفی، المصنف فی الاحادیث و الآثار، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۵۷۲.
جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۷۲ و ۷۳.
طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۱۰۹.
طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.
ابنشهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۷.
هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق. ص۷۹۳؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.
مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۹۶؛ ابن‌کثیر، السیره النبویه، ۱۳۹۶ق، ج۳، ص۵۸.
مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۲۴۵.
واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۳۵.
فرهمندپور، «سیره سیاسی فاطمه»، ص۳۰۹-۳۱۶.
یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۲۴.
امینی، الغدیر، ج۱، ص۳۳.
ابن‌قتیبه دینوری، الامامة و السیاسة، ۱۳۸۰ش، ص۲۹ و ۳۰.
جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۹.
جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۹.
مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۸۴ و ۱۸۵؛ حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۴۰۰ق، ج۳، ص۴۸۸.
طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۰-۱۲۱.
یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۲۴؛ ابن‌کثیر، تاریخ ابن‌کثیر، ۱۳۵۱-۱۳۵۸ق، ج۵، ص۲۶۶؛ ابن‌هشام، سیرة النبویه، بیروت، ج۲، ص۶۵۶.
عسکری، سقیفه: بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از پیامبر، ۱۳۸۷ش، ص۹۹.
ابن‌قتیبه، الامامة والسیاسه، ۱۴۱۳ق، ج۱ ص۳۰.
ابن عبدربّه اندلسی، العقد الفرید، دارالکتب العلمية، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۱۳.
یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۰۵.
ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۱.
طبری امامی، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ صدوق، معانی الاخبار، ۱۳۷۹ش، ص۲۰۶.
هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱.
هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱؛ عاملی، رنج‌های حضرت زهرا(س)، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۳۵۰-۳۵۱.
طبری امامی، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.
بخاری، صحیح بخاری، دارالفکر، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۸۲.
ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۴۱۳ق/۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۱.
کحاله، اعلام النساء فی عالمی العرب و الاسلام، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م، ج۴، ص۱۲۳-۱۲۴؛ ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۴۱۳ق/۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۱.
طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۷۹۳.
طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.
کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش. ج۱، ص۲۴۱.
ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.
ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.
اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۱۲۵.
صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۵؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۷.
بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۴؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۷۳-۴۷۴.
اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۱۲۵.
هلالی عامری، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۲۰ق، ص۳۹۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰؛ صدوق، محمدبن علی، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۳۶۱؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۳ و ۳۴.
هلالی عامری، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۲۰ق، ص۳۹۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰؛ صدوق، محمدبن علی، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۳۶۱؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۳ و ۳۴.
فرهمندپور، «سیره سیاسی فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۱۵.
مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۲۳۲-۲۳۳؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۲۹.
مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۸۵؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۵۷۲.
طبری‌امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۶؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۹.
صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۵۷۲.
نمیری، تاریخ المدینة المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۰۵.
سمهودی، وفاء الوفا، ۱۹۷۱م، ج۳، ص۹۲ و ۹۵.
سیدمرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۹۵؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۲.
سوره احزاب، آیه ۳۳.
طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۲۱۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۹۸.
ر.ک: طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۱۲۲ و ۱۲۳؛ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۹۰-۱۹۲.
ابن‌مردویه اصفهانی، مناقب علی‌بی ابی‌طالب، ۱۴۲۴ق، ص۳۰۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۹۹؛ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳۱۶.
طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۲۸.
طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۹.
ابنشهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۶ و ۱۱۷.
صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۲.
ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۹.
ر.ک: ابن‌طاووس، جمال الاسبوع، ۱۳۷۱ش، ص۷۲؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش. ج۳، ص۳۴۳؛ سید‌بن‌طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ۱۴۱۱ق، ص۱۳۹-۱۴۲.
ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۵ش، ج۱۷، ص۱۲۲؛ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۸۱۵؛ سیوطی، الدرالمنثور فی تفسیر بالمأثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۷؛ ابوالسعود، ارشادالعقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم، داراحیاء التراث العربی، ج۸، ص۳۰.
حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ج۳، ص۱۵۴.
میرجهانی، جنة العاصمة، ۱۳۹۸ق، ص۱۴۸.
گفت‌وگو با آیت الله‌العظمی شبیری زنجانی، سایت جماران، تاریخ انتشار: ۱۳۹۳/۰۱/۱۴، تاریخ بازدید: ۱۳۹۵/۱۱/۲۹.
مفید، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۲۶۰؛ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۲۴؛ احمدبن حنبل، مسند احمدبن حنبل، بیروت، ج۴، ص۵.
صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۱۸۲. طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۱؛ احمدبن حنبل، مسند احمدبن حنبل، بیروت، ج۳، ص۸۰؛ بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، ج۴، ص۱۸۳؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، ج۷، ص۱۴۳ و ۱۴۴.
ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۷۹؛ بلاغی، حجةالتفاسیر و بلاغ‌الاکسیر، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۲۶۸؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۲۹۳ و ۲۹۴.
برای نمونه نک: ابن‌اثير، الکامل فی التاريخ، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۹۳
طباطبایی، المیزان فی تفسیرالقرآن، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۳۷۰ و ۳۷۱.
طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۳۷۰ و ۳۷۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۷، ص۳۷۱؛ فخر رازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۲، ص۳۱۳؛ بیضاوی، انوار التنزیل و اسرار التأویل، ۱۴۱۸ق، ج۵، ص۳۴۲؛ نیشابوری، تفسیر غرائب القرآن، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۵۷۶.
طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۳۹۲ق، ص۹۴ و ۹۵.
مرعشی نجفی، شرح احقاق الحق، کتابخانه مرعشی نجفی، ج۱۹، ص۱۱۴.
طبری، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، ۱۴۲۰ق، ص۲۱۸ و ۲۱۹.
اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۶۹.
ابن طاووس، الطرائف، مطبعة الخیام، ۱۳۹۹ق، ص۱۰۷-۱۰۹؛ طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۲۱۱؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۷۰؛ فخررازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۷۴۶ و ۷۴۷.
صدوق، علل الشرائع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۲.
ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۶.
کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۰ و ۲۴۱.
معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ص۵۶۱ -۵۶۳.
کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱.
صفار، بصائرالدرجات الکبری، ۱۴۰۴ق، ص۱۷۳ و ۱۸۱.
آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۱، ص۱۲۶.
آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۹۳؛ ج۱۳،
|
|
| شنبه 20 بهمن 1397 - 11:29 |
|
برای ارسال پاسخ ابتدا باید لوگین یا ثبت نام کنید.
کلیک کنید !